در سال‌های اخیر نوعی بازگشت به گذشته در معماری ایرانی دیده می‌شود که معماران معاصر سعی دارند با تلفیق امکانات جدید، معماری گذشته را احیا کنند. گزارش زیر در واقع نشان‌دهنده این رویکرد درست و اصولی است که یکی از علاقه‌مندان به معماری و هنر ایران آن را به منصه ظهور رسانده است. با خواندن این گزارش شاید شما هم به ساختن خانه‌های نوین با معماری کهن علاقه‌مند شوید.

بوی غذای خاتون تا 7 محله پیچیده و ذهن مرا به آن سوی دیوار می‌برد؛ حیاط شلوغ است و هر کسی به کاری مشغول است.ناگهان صدایی از پشت در مرا به خانه دعوت می‌کند؛ «بفرمایید، بفرمایید داخل». به‌خودم که می‌آیم روبه‌روی در چوبی زیبایی با دو سکو برای نشستن در طرفینش ایستاده‌ام. ناخودآگاه چشمم به طرف گچ‌بری‌های کتیبه کشیده می‌شود که روی آن نوشته شده است:

سرای خاتون

اینجا سرای خاتون است؛ سرایی سرشار از هنر، فرهنگ، معماری؛ خانه‌ای اصیل و زیبا!
سعید رضایی، اهل شهرضا و ساکن اصفهان است. او از سال‌ها پیش هرگاه خاطرات خانه قدیمی پدر بزرگ را در ذهن مرور می‌کرد آرزو داشت روزی خانه‌ای بسازد و یافته‌ها و ارزش‌های هنر و معماری ایرانی را از دوره‌های مختلف در آن گرد آورد و حالا دارد آرزویش را عملی می‌کند؛ در قمصر و در سرای خاتون.

می‌گوید: « شاید در روزگار کنونی تصور روی آوردن به معماری کهن و ساخت اثری فاخر و ارزشمند که در آینده به تاریخ بپیوندد دور از ذهن باشد، اما این خانه از تصور گذشته و به عینیت و حقیقت پیوسته است...»

با آنکه اهل اصفهان است، درباره انتخاب این شهر برای اجرای اندیشه‌اش می‌گوید: «قمصر هم به لحاظ طبیعت بکرش، هم از نظر موقعیت گردشگری، گلستان‌های گل محمدی و آیین گلابگیری از بهترین مناطق ییلاقی استان اصفهان است. از طرفی همیشه به این فکر می‌کردم که ایرانی‌ها همواره می‌گویند ما چیزهایی داشته‌ایم اما من می‌خواستم ثابت کنم ما چیزهایی داریم و وظیفه ما این است که آنچه را داشته‌ایم حفظ و به آیندگان تقدیم کنیم.حال این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که کسی همت کند و بگوید که می‌تواند و می‌شود.

من نیز این کار را انجام دادم تا ثابت کنم که می‌توانم

و می‌شود.» او می‌افزاید: «داشـتــه‌هــای مـا، متعلق به انسان‌هایی است که در این خاک
10 هزار سال زحمت کشیدند و رنج بردند تا خاک را به سازه‌های ارزشمند و ماندگار و اصیل تبدیل کردند.»

معماری معاصر، به‌ویژه ساختار شهرهای بزرگ مانند تهران، اصفهان و... بیشتر تبلور یک شهر در هم گسیخته است تا شهری با پیشینه معماری کهن.

به اعتقاد مهندس رضایی، خانه ایرانی خانه‌ای است با فضایی درون‌گرا که همه اجزای آن، تمام و کمال در خدمت اهل خانه است، اما در خانه‌های امروزی اهل خانه به‌طور کامل در خدمت خانه هستند .

مهندس رضایی آن‌چنان بر زوایای معماری ایرانی اشراف دارد که به‌نظر می‌رسد تحصیل‌کرده این رشته باشد ولی او می‌گوید که معماری نخوانده است: «من اصفهانی هستم. هر گوشه شهرم با معماری و هنر آمیخته است. من فقط دقت و توجه کرده‌ام. 33کشور جهان را دیده‌ام و با دقت معماری آنها را بررسی کرده‌ام اما آنها به‌مراتب از معماری ما عقب‌ترند.

به جرات می‌گویم که آنها باید از ما یاد بگیرند. تحصیلات من در رشته بتن است و این هیچ ربطی به معماری ندارد و خانه‌ای که در اینجا ساخته شده، چکیده بسیار کوچکی از اقیانوس معماری ایرانی است و من خجالت می‌کشم آن را در برابر آن همه شکوه و عظمت و تلاش معماران عاشق و ژرف‌اندیش گذشته ارائه دهم.»

صاحـبخـانه از من می‌خواهد تا همراهش شوم. او در بازدید از قسمت‌های مختلف سرای خاتون، از ظرافت‌ها و ویژگی‌های معماری ایرانی و کاربردی خانه برایم می‌گوید. مقابل در ورودی که می‌رسیم می‌گوید معماری خانه درون‌گراست.

به فضای هشتی که وارد شوید باید تکلیف خودتان را روشن کنید که برای چه نیتی به این خانه آمده‌اید؛ اگر برای جلسه یا مراسمی دعوت شده‌اید باید وارد حوضخانه شوید، اگر میهمان هستید به شاه نشین وارد شوید، اگر از محارم باشید به اندرونی بروید و باز قسمت اندرونی خود دهلیزها و لایه‌های مختلفی دارد که هر کسی نمی‌تواند داخل شود.
حال با کمی اندیشه می‌توان متوجه شد که این فضاها که به تفکیک طراحی شده‌اند می‌توانند آرامش خاصی به اعضای خانه بدهند.

مهندس رضایی، یکی از ویژگی‌های مهم و اساسی سرای خاتون را ضد‌زلزله بودن آن ذکر می‌کندو می‌گوید: «این خانه در برابر زلزله‌هایی حتی با بیش از 8 ریشتر هم مقاوم است.»
مسئولان میراث فرهنگی شهرستان کاشان و استان اصفهان در بازدید از سرای خاتون آن را شایسته ثبت در فهرست آثار تاریخی کشور دانستند؛ از این خانه مستند‌سازی‌ شده است و به‌زودی در شورای ثبت استان، در شمار آثار تاریخی کشور به ثبت خواهد رسید.

او می‌گوید:« با توجه به وضعیت آب و هوایی ایران که مدام گرم و سرد است، کار بعدی من خانه‌ای با نمای بیرونی تخت جمشید و از سنگ و نمای داخلی برگرفته از معماری سلجوقی، صفوی و قاجاریه خواهد بود.»

به گفته رضایی، در این خانه 200نوع هنر به‌کار رفته و هنرمندانی چون استاد بنی علی با هنر آینه کاری‌اش، استاد مطیفی فرد با هنر گچ‌بری، استاد شبانی در هنر نقاشی، استاد ارس با هنر لایه چینی و استاد شعبانی در هنر کاشی‌کاری در سرای خاتون هنرنمایی کرده‌اند و هر کدام چندین نفر زیرمجموعه نیز داشته‌اند.

این گروه همگی زیر نظر استاد حلی - از معماران برجسته و به حقیقت از سرمایه‌های کاشان و ایران - نقشی بزرگ خلق کردند و اثری ماندگار از خود به‌جای گذاشتند چرا که این جمع در این خانه نه به‌عنوان استادانی مزدبگیر، بلکه با یک حس درونی و عشق و علاقه‌ای وصف‌ناپذیر نقش آفریدند و این حال دل آنهاست که مخاطب را با دیدن این اثر، واله و شیدا می‌کند.