معماری وخانه های قدیمی کاشان باتاریخ وفرهنگ کهن کوله باری از تجربه باقدمت 7000ساله ریشه درتاریخ باستان دارد .

کوچه پس کوچه های پیچ درپیچ ومراکزاجتماعی محل وبناهای تاریخی ارزشمند باآن همه تنوع ، بداعت وزیبایی مجموعه گرانبهایی ازدوران قاجاریه اند .

گرچه ساختارمعماری خانه ها بدلیل میزان وسع مالی صاحبانش آنهارابه دودسته اشراف نشین وعام نشین تعریف می نماید ، امابدون شک همه خانه های تاریخی کاشان درارزشهای اعتقادی واجتماعی ، ثبات وسکون ، تعادل وتوازن ، خلوص فضایی ونظم وهماهنگی گویای یک فرهنگ وتفکر و وجوه مشترک دراصول معماری ایرانی اسلامی می باشد .

درونگرایی ، حرمت وحجاب ، هم ترازی بام خانه ها وتقارن درمعماری اصولی اجتناب ناپذیرتلقی شده وجزء ارکان معماری اسلامی جایگاه ویژه ای برخودگرفته اند .

تزئینات ، هندسه و نقوش ، رنگ ونور و همه عناصر به کار رفته ضمن آراستگی و زیبایی خارق العاده رمز و رازی درون خود دارند که انسان را متحیر ساخته و مجذوب خودمیکند.

تنوع در معماری صدها خانه تاریخی ، که هرکدام ویژگی منحصر بفرد و خاصی را پدید آورده است براستی اعجاز درمعماری و مایه شگفتی است .

خانه تاریخی عامری ها با9000 مترمربع عرصه و 12000مترمربع اعیانی بعنوان بزرگترین خانه تاریخی دوران قاجاریه درایران است ، هفت باب حیاط تو در تو ومتنوع ، حمام اختصاصی خانه ، شمسه مرکز یزدی بندی وآئینه کاری سقف شاه نشین و ایوانها ورسمی بندی سقف سربین حمام وحوضخانه ها نظر بیننده را از خطوط منقوش مقابل ناخداگاه به آسمان آبی و مرکز سقف هدایت کرده وآن زبان حال زیبای شمسه که :

جانا من وتو نمونه پرگاریم سرگرچه دوکرده ایم یک تن داریم

ازنقطه روانیم کنون برپرگار درآخــرکارســربه هــم بازآریــم

راتداعی می بخشد .

وجوه مشترک درخلوص فضایی وعبورنورازمرکزشمسه وپنجره های مشبک گچی باشیشه های رنگی که زیبایی نقوش آن درطول روز از درون فضا و درشب داخل حیاط ویژگی خارق العاده ای را به ارمغان آورده ، درخانه تاریخی عباسیان نیز که ارزشمندترین خانه تاریخی دوران قاجاریه درایران تلقی می گردد انتقال نورمصداق واقعی همه جانبه برخودگرفته که اعجازدرمعماری ومایه شگفتی است

حیاط این عمارت معظم درطبقات بالاتر بازتروفراختر شده است تا فضای محدود پایین خانه دلتنگ وکوچک تربه نظرنرسد واین بازشدن تدریجی طبقات مسبب ایجاد فضای باز و انتقال نور به فضاهای طبقات تحتانی میسرگردد .

ساختارپیچیده و متراکم در فضاسازی واصول چهار گانه معماری بویژه درسقف ایوان بزرگ و سرپوشیده با یزدی بندی گچبری وآئینه کاری ونقاشی دل انگیز ترنج ها وشمسه ها ی سقف از ویژگی خاصی برخوردار است .

خانه بروجردی هاجذابیت وتنوع خاص خودرادر سردرب منحصربفرد و هشتی خانه وعظمت و ارتفاع سرپوشیده با یزدی بندی ، گچبری ونقاشی منحصر بفردبا آن گنبدوکلاه فرنگی که بعنوان نشانه و سنبل کاشان مطرح است ، تداعی می بخشد و نورگیرهای زیبا در شبکه های جعفری وروزنه های مورب ازطاسه های یزدی بندی سرپوشیده با ساختاری موزون بیانگرتفکر و اندیشه معماران هنرمند واقف به همه فنون مهندسی زمان می باشد

ظرافت درگچبری خانه بروجردی ونقوش شکارگاههای متعدد وسعت وروح حیاط خانه سرشارازتنوع وزیبایی است .

انعکاس نمای ایوان بلند و عمارت اطراف حیاط خانه طباطبایی درآبنمای وسیع میان حیاط آکنده ازژرف نگری است که گاه بانرمه بادی درهم می شکند وبر وسعت چشم انداز حیاط ازبالامی افزاید و به فضانیز طراوت می بخشد ، دهانه ورودی و پله های سرداب هم ارزبا آبنما این طراوت را به داخل زیرزمین هدایت کرده و با کمک هوای

خنک ومرطوب کانال های ناکش اطراف سرداب را در فصل تابستان گرم وخشک این دیار19تا20درجه سانتیگرادکاهش داده و زیستن دراین فصل مناسب ودلنشین ساخته است .

یزدی بندی همراه بانقاشی زیبا و آب طلایی واسلیمی درون شمسه شاه نشین و انتقال نور بوسیله شبکه های گچی پنج میلیمتری با نقوش گل و مرغ و شیشه های الوان همراه با نقاشی آب رنگی لاجورد درون فضاهای نورگیرطرفین شاه نشین که از وید شمسه های بزرگ و منحصربفرد سرپوشیده ها فضارا نورباران کرده مظهرآراستگی وکمال در معماری قاجاراست .

نمونه درخشان خانه های عامه مردم کاشان ، خانه تاریخی تاج است که رکن حرمت و حجاب در معماری اسلامی تقسیم می کند تا حریم خانواده را به کمال مطلوب رساند ، خلوص فضایی در این خانه صبر و آرامش می آموزد ، سه دری میوجی در ایوان پیشکم تو پور ، فاقد شیشه قسمت بیرونی ، خاص مراجعات عمومی را از اندرونی که مخصوص کدبانو و اهل و عیال خانه است ، جدا کرده است و ماهیت فرهنگ و تمدن اسلامی را مبین می سازد ، حجاب در خانه ها اصولی اجتناب ناپذیر تلقی شده که معماران مسلمان نسبت به رعایت آنها خود را ملزم و مکلف می دانسته اند عمارت و گودال باغچه اندرونی ثبات و سکون ، نجابت و متانت ، قداست و عرفان در نهایت سادگی سرپناه مردمان عادی و معمول زمانه بر اساس همان تفکر و اعتقاد تجلی یافته است بنای تاج نوع بارز اکثریت خانه های اصیل گودال باغچه ای عامه مردم این دیار است که الگوی محض مردم شناسی در کاشان از یک زندگی با عزت توأم با آرامش بوده و شرایط زیست محیطی فراهم آورده است.