آیین های قبل از اسلام در کاشان

آیین های بصری کاشان آیین های نوایی کاشان :
1- صله رحم1- نقاره زنی
الف – عید نوروز 2- مرشدی
ب – مراسم عقد کنان 3- لالایی
ج – مراسم جشن عروسی 4- شاهنامه خوانی
د - شب یلدا 5- حماسه خوانی و نقل حماسی
ه – عیادت از بیماران6 - قصه گویی
و – از عزا در آوردن 7- جارچی
ز – جشن زایمان
2- ذبح قربانی
3- نذورات
4- خاک بر سر پاشیدن
5- سفره هفت سین
6- سیزده بدر
7- آب ریزان
8- چهارشنبه سوری
9- مراسم خواستگاری
10 معرکه گرفتن
11- هوم بابایی ( هان بابایی )






آیین هایبعد از اسلام در کاشان

آیین های بصری کاشان- آیین های نوایی کاشان
1- مراسم نماز جمعه 1- سقاخوانی
2-مراسم نماز عید فطر 2- فرات خوانی
3-مراسم نماز عید قربان3- پیش خوانی
4-صله رحم 4- چاووش خوانی
الف – مراسم عید غدیر خم 5 - بحرطویل خوانی
ب – مراسم ختم 6 - وداع خوانی
ج – پرس 7 - زنگ حیدری
د – زوار گزاران 8- ذاکری
5- مراسم سنتی و مذهبی قالیشویان 9- طلوعی
6- مراسم ختم قرآن 10- سنج زنی
7- مراسم ختم سوره انعام 11- سحر خوانی
8- سقایی 12-مناجات خوانی
9- دخیل بستن 13 - گلدسته خوانی
10- مراسم شمع زنی 14- اذان
11- لتوی مسگران 15- تلاوت
12- مراسم قاشق زنی16- منقبت خوانی
13-توغ گردانی 17- خیل عرب
14- کتل گردانی
15- بیرق گردانی
16- جریده گردانی
17- گهواره حضرت علی اصغر (ع)
18- مراسم شام غریبان
19- مراسم شتر کشان
20- علمات گردانی

مرشدی
مرشدی بنا به تعریف عامه مردم به شخصی که بر سردم می نشیند ، گفته می شود از آنجا که سردم محل ذکر اسماء جلاله و شرافت و انسانیت ، مرشد نیز از احترام خاص برخوردار است . ورزش باستانی از کهن ترین ورزش ها نزد ایرانیان است در ورزش باستانی اقتدای پهلوانان به مقتدای خویش حضرت علی ابن ابیطالب (ع) می باشد آنان در شادی علی شادی می کنند و در غم علی می گریند . مرشد در ایام محرم با اشعار خاص خود به حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س)تسلیت می گویند
نوع اشعار مرشدی در محرم با روزهای دیگر متفاوت است . مرشد با خواندن آن نوع شعر ها و با آهنگ خاص ، پهلوانان را به سوگ می نشاند و در این جاست که یکی دیگر از هنرهای عاشورایی را می توان در سوگ و مویه دید در ایام تاسوعا و روزها شهادت حضرت علی ابن ابیطالب (ع) مرشد و زورخانه از ضرب استفاده نمی کنند گویا در این سه روز شنیدن صدای ضرب نزد مستمعین اکراه دارد آنها این روزها می گریند و از طعام نذری حضرت سید الشهداء(ع)سیر میشود.

خیل عرب
بعد از جنایت سپاهیان یزید ابن معاویه و زمانی که سپاهیان از صحرای کربلا رفتند پیکرهای شهداء برزمین مانده بود و کسی جرات به خاک سپاری آنها را نداشت زنان طایفه بنی اسد که نزدیکی زمین کربلا زندگی می کردند . با بیل و چوب و هر وسیله دیگر به طرف دشت کربلا رفتند تا پیکرهای شهدا را به خاک سپارند . مردان آنها متاثر شدند و خود برای خاک سپاری شهدا اقدام کردند
در عربی، خیل همان گروه است و عربها هم که همان اهالی بنی اسد بوده اند با هر وسیله ای توانستند پیکرها را به خاک سپردند . هم اینک به صورت نمادین این داستان با عنوان خیل عرب در نوش آباد اجرا می شود و در عین حال که همان طایفه بنی اسد را شرح می دهد با ضربات ریتم داری که توسط نی هایی که در دست دارند تولید می کنند یکسری اشعار موزون می خوانند که خود نوعی ریتم ایجاد کرده است و نوع اشعاری که خوانده می شود خود دارای وزن و دستگاه موسیقیایی می باشد و بیشتر در مایه سه گاه اجرا می شود

سنج زنی (سنگ زنی)
بنا بر روایت سینه به سینه سنگ زن ها ، همان وقت که سپاه ملعون شمر قصد کرد با اسبان روی پیکر های بیجان امام حسین(ع) بتازند عده ای می گذشتند و این واقعه را دیدند ، از سپاهیان خواستند تا این کار را نکنند ولی آنها به کار خودشان ادامه دادند آن عده از همه طرف به سمت سپاهیان سنگ پرتاب کردند تا آنها را از این عمل زشت باز دارند ولی موفق نشدند
این کار به شکل نمادین انجام میشود و گروهی با چوب هایی که به آنها سنگ یا سنج گفته می شود ودر کف دست قرار دارد اشعار خاصی را به گویش محلی ( که در قدیم مورد استفاده اهالی وشا ،آران و بیدگل) بوده است ، می خوانند
ولی می توان به گونه ای دیگر این اجرا را تعریف کرد و آن اینکه عده ای جان برکف با سلاحی که همانا سنگ است و با اجرای یک نوع موسیقی که به مایه شور بغداد نزدیک است آمادگی حمله به دشمنان را دارند و منتظر دستور فرمانده خودشان که همانا حضرت سید الشهداء است می باشد این آیین با دهی خوانی که در آواز شور بغداد است اجرا می شود و با ضربی شور بغداد به اتمام می رسد سنگ زنی یا سنج زنی در مناطق دیگری نیز اجرا می شود مثلا در ابیانه 7 کیلومتری جنوب غربی کاشان به سنگ زنی ، جاق جاقه زنی یا جقجقه زنی می گویند
جقجقه زنی در لغت به معنای ایجاد صداهای مبهم و نامفهوم تعریف شده است در روستای ابیانه جاق جاقه زنی با ریتمی کاملا متفاوت با شکل نمایشی توصیفی اجرا می شود

وداع خوانی
می توان گفت وداع خوانی از سوزناک ترین قسمت های یک تعزیه به شمار می رود وداع خوانی را جدای از تعزیه بصورت گروه خوانی نیز می خوانند در وداع خوانی یک نفر می خواند و یک نفر جواب می دهد و گروه شاه بیت را تکرار می کنند وداع خوانی در آواز شوشتری اجرا می شود

بحر طویل خوانی
بحر طویل خوانی نوعی از صنعت شعری است که در محرم عموما و در تعزیه خصوصا ، اجرا می شود . بحر طویل خوانی در تعزیه به فرا خور صحنه و در دستگاه موسیقیایی که مجری در آن هنگام اجرا می کنند خوانده می شود به عنوان مثال در تعزیه حضرت عباس (ع) در تقابل شمر و حضرت عباس (ع) بحر طویل در مایه شور یا ماهور اجرا می شود

چاوش عزا
چاوش در فرهنگ لغت این چنین تعریف شده است فردی که در جلوی کاروان حرکت می کند و اشعاری را با صدای رسا و بلند می خواند و دیگر اینکه اعلان ورود زائرین را می گویند در قدیم به دلیل نبودن وسایل اطلاع رسانی برای خبر ورود زوار از شخصی خوش صدا استفاده نموده و او را در جلوی زائرین حرکت داده تا دیگر مردم از رسیدن آنها با خبر شوند . چاووش خوان ها اشعار زیادی پیرامون ائمه می دانند و آنها را با الحانی خوش و زیبا آواز می دهند . شاید یکی ازدلایل اهمیت چاووش خوان ها و احترام مردم به آنها همین هنر بالای او در حفظ اشعار و صدای خوش آنها باشد وقتی چاووش خوان بانگ سر می داد که "این زائر از خاک حسین آمده " مردم از شوق دیدار بارگاه حسین می گریستند و یا وقتی می گفت "این زائر حامل پیامی ازسوی بارگاه حسین(ع) یا عباس (ع) است و تربت آنجا را آورده " مردم سراسیمه می آمدند و زائر را می دیدند . این احساس در درون مردم که چاووش خوان پیک زوار امام حسین (ع) است همیشه وجود داشت و این چاووش خوان زبان حال زوار می شد و مردم چاووشی را با گوش دل و جان گوش می دادند در آن حال و هوای آمدن زائر مردم گوش جان می دادند و چاووش خوان می خواند و اشک دیدار حسین و یارانش در چشم مردم حلقه میزد طهارت و وضو چاووش خوان به این وابستگی مردم وصل می شود و ناخود آگاه ذهن مردم را به بارگاه ائمه می برد چاوش خوان همیشه در تاریخ شیعی از مقام و منزلت بالایی برخوردار است
بازار بزرگ شهر که محل تجارت و معامله بود به دلیل وجود افراد متفاوت از هر گروه و صنفی مکان مناسبی برای اعلام فرارسیدن ماه محرم بود . چاووش عزا با پرچم سیاه در دست و پرچم سبز به روی کتف در طول بازار حرکت کرده و رسیدن ماه عزا را به کسبه و مردم اطلاع می دادند و برای مستمعین یاد آور می شد که فردا روز اول ماه محرم الحرام است زیرا چاووش عزا با سر دادن اشعار ورود کاروان امام حسین (ع) را به صحرای کربلا یکروز قبل از محرم خبر می دهد چاووش عزا در دستگاه موسیقی سنتی ایرانی در آواز ماهور و بیات ترک اجرا می شود

تعزیه خوانی
تعزیه که همان نمایش مذهبی و دینی به شمار می رود نزد مسن ترین و کم سن ترین ایرانیان نامی آشناست. در تمدن ها و سرزمین هایی که دارای قدمت هستند اکثر نمایش های کلاسیکی که اجرا می شود با نمایش های آیینی مذهبی رشته پیوند دارند. حتی در ایران قبل از اسلام نیز نمایش دینی (تعزیه) آیین ایرانیان مرسوم بوده است و بنا به هنر و ذوق بالایی که در میانشان بوده فقدان آن فرهنگ و با آن عزیز را طی نمایش دینی – مذهبی به نسل های بعدی نشان داده اند و در سوگشان مویه می کرده اند. برای مثال در فقدان فرهنگ آیین سووشون که جز در نمایش های دینی باستانی ما به شمار می رود و یا فقدان از دست دادن میترا با عنوان صاحب میترا که به شکل نمایش های صورتک انجام می شده نشان می دهد که تعزیه از کهن ترین نمایش های دینی نزد ایرانیان است.

زنگ حیدری
آیین کهن زنگ حیدری نیز نوعی آرایه ادبی به حساب می آید .در آیین زنگ حیدری در نوش آباد (متأسفانه حدود نیم قرن است که دیگر اجرا نمی شود) زنگ کهنی را به پای منبر مسجدی می بسته اند و سقا خان ها پای زنگ می نشستند و به اشعار خواننده زنگ حیدری گوش فرا می دادند. زنگ حیدری منقوش و متبرک به آیات قرآنی است که صدایی بس دلنشین دارد شخصی که از معتمدین و مسن ترین افراد جامعه می باشد مسئول زدن زنگ است.او بالای منبر رفته و با خواندن اشعاری خاص در پایان هر دو بیت یک بار به زنگ ضربه زده و صدای آن را به گوش مستمعین می رسانده است.از آرزوهای پای منبر نشینان این است که روزی به زنگ دست بزنند.تقدس زنگ به واسطه آیاتی که بر آن منقوش بوده بسیار بالا و نزد مردم محترم است.زنگ حیدری در دستگاه دشتی که نوعی آواز است خوانده می شود که برای همگان قابل تشخیص و درک است

پیش خوانی
پیش خوانی نوعی سوگ و مویه است که در بعضی از روستاهای منطق کوهستانی انجام می شود شکل خواندن پیش خوانی شبیه سقا خوانی ولی محتوای شعری آن متفاوت است دربعضی از اشعار پیش خوانی به طبیعت متوسل می شوند استفاده از هنر آرایه ادبی در پیش خوانی نیز دیده می شود و از آنجایی که ایرانیان باستان به طبیعت تا حد پرستش اعتقاد داشته اند و این اعتقاد با ایمان به ا... النور السموات والارض بوده است در بعضی از اشعار نیز این اعتقاد دیده می شود بطور مثال می گویند : ای فلک حیف از حسینم ، ای زمان حیف از حسینم ، آسمان حیف از حسینم . در این اشعار طبیعت جاندار و دارای شخصیت و این طور احساس می شود که آنها صدایشان را می شنوند و در این اندیشه اند که فلک یا زمانه صدایشان را به گوش نور مطلق که همان خداوند الرحم الرحیم است می رساند روستای وش ، ابیانه ، هنجن و تعدادی از روستاهای کوهستانی این نوع اشعار را زیاد می خوانند می بینیم که در کویر فرات خوانی رایج است و در کوهستان این نوع که ذکر شد

سقا خوانی
سقا یعنی آب دادند به چشمه در قدیم آب رسانی توسط سقاها صورت می گرفت است سقاها توسط کوزه و یا ظروف دیگر ، آب از آب انبار آورده و نزد خانه ها برده و به مردم می دادند آب ، نماد زندگی و آبادانی است و از این رو از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار بوده است از زیبایی آب ، در باغ ها و کاخ ها گرفته تا صدای آب ، که معماران ایرانی به بهترین شکل از آن بهره می جستند ایرانیان قدیم اعتقاد داشته اند که آب می فهمد آب احساس دارد و آب نوشنده خود را درک می کند . آنها می دانستند که صدای آب آرامش می دهد و طراوت آب باعث لطافت روح می شود آب در نزد ایرانیان تا آن حد مقدس بوده که برای آن قربانی می دادند هرگاه باران می بارید نماز شکر می گذاردند . هرگاه آب رودخانه ها کم می شده قربانی می داند
پس از واقعه تلخ و عظیم عاشورا آب نزد ایرانیان معنای دیگری به خود گرفت آب آن عنصری که ایرانیان بیشتر در زیبایی و عظمت آن تفکر می کردند قالبی دیگر گرفت با دیدن آب می گریستند و به سوگ نشستند . هنر ایرانی نیز پیرامون آب بعد از واقعه عاشورا شکل دیگری گرفت . اشعار شعرا معنای دیگری پیدا کرد و حس ایرانیان – حتی آنانی که شیعه – نبودند به لحاظ مفهومی تغییر کرد دیگر آب نه تنها پرستیده نشد بلکه مورد ملامت و نکوهش قرار گرفت . آب رسان ها در ایام سوگ و مویه حضرت ابا عبدا... الحسین سقا شدند . سقای عزاداران سالار شهیدان و سردارش قمر بنی هاشم حضرت ابوالفضل (ع) .
سقا ها با یک دست مشک و با دست دیگر کاسه در دست داشتند و میان عزاداران می رفتند و تشنگان را سیراب می کردند و اشعاری را در غم فراق حضرت سید الشهدا و یارانش به زبان آورده تا نوشنده آب را بیشتر به یاد امام حسین و یارانش بیندازد و این یکی از هنرهای عاشورایی است سقا خوانی اشعاری است که عموما سقاها برای تمامی ائمه و وقایع تاریخی آنان می خوانند از قدیمی ترین هنر نوایی می توان سقا خوانی را نام برد تمام آواز ها ، نغمات و آهنگ های سقایی برگرفته از موسیقی اصیل ایرانی است و هر کدام به فراخور مطلب و پیام در قالبی یکی از دستگاه ها و آواز های : دشتی ، بیات ترک ، ابوعطا ، ماهور ، سه گاه و ... میباشد .